پژوهش حاضر به مقایسه تطبیقی شیوه‌های نقد اجتماعی در طنز ادبی دو نویسنده برجسته، عبید زاکانی از ادبیات فارسی و عزیز السماوی از ادبیات عرب، می‌پردازد. هدف اصلی این مطالعه، شناسایی و تحلیل شباهت‌ها و تفاوت‌های موجود در مضامین و شیوه‌های طنز این دو نویسنده و همچنین بررسی تأثیر عوامل تاریخی، فرهنگی و سیاسی بر شکل‌گیری آثار آن‌ها است. روش تحقیق در این پژوهش، تحلیل محتوا و تطبیقی بوده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که با وجود تفاوت‌های زمانی و مکانی، هر دو نویسنده از طنز به عنوان ابزاری قدرتمند برای اعتراض و نقد استفاده کرده‌اند و هر دو به نقد طبقه حاکم و ستمگران پرداخته‌اند. با این حال، تفاوت‌های کلیدی نیز در آثارشان مشاهده می‌شود؛ عبید زاکانی بیشتر بر نقد اخلاقی و اجتماعی، به ویژه ریاکاری و فساد درونی جامعه، تمرکز دارد، در حالی که عزیز السماوی عمدتاً به نقد سیاسی، دیکتاتوری و پیامدهای جنگ می‌پردازد. این تفاوت‌ها عمدتاً ناشی از بستر تاریخی و شرایط فرهنگی متفاوت آن‌ها است؛ عبید در قرون وسطی و السماوی در دوران مدرن می‌زیسته است. از این رو، عبید از قالب‌های کلاسیک و تمثیل استفاده کرده، اما السماوی از زبان عامیانه و قالب‌های معاصر برای بیان انتقادات خود بهره برده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که طنز به عنوان یک زبان اعتراضی، در هر دو ادبیات، نقش مهمی در آگاهی‌بخشی و به چالش کشیدن ساختارهای قدرت داشته است.

طنز ادبی نقد اجتماعی عبید زاکانی عزیز السماوی